Erken Dönem Uyumsuz Şemalar, Şema Terapi modeline göre erken çocukluk dönemindeki olumsuz yaşam deneyimlerinin etkisiyle gelişen şemalardır. Erken Dönem Uyumsuz Şemalar psikolojik bozuklukların kökenini oluşturmaktadır. Erken Dönem Uyumsuz Şemalar kişinin çocukluk döneminde gelişen ve hayatı boyunca etkisini sürdüren, kendisi ve ötekiyle ilişkilerine ilişkin yaşantılardan, duygulardan ve düşüncelerden oluşan süreğen, kalıcı ve esnetilemeyen kalıplaşmış inançlardır. Erken dönem uyumsuz şemalar sıklıkla farkına varamadığınız, düşüncelerimizin örtük kısmında kalan, kişinin “depresyon, anksiyete bozukluğu, bağımlılık, sosyal fobi, madde kötüye kullanımı, yeme bozuklukları, kişilik bozuklukları, agorafobinin eşlik ettiği panik bozukluk, psikosomatik bozukluklar, olumlu kişiler arası ilişkiler kuramama” gibi psikolojik sorunlarla başa çıkamamasına sebep olan örüntülerdir.
Şemaların hayatımızın erken döneminde geliştiğinden ve kişinin realitesini belirleyen durumlar konumuna geldiğinden ve kişinin kendiliğini ve dış dünyaya bakış açısının temeli olmasından kaynaklı kalıplaşmış ve esnetilemeyen yapılardır.
Erken dönem uyumsuz şemaların temeli çocukluk döneminde atılmakla birlikte bireylerin yaşama bakış açılarını belirler. İnsan, her zaman belirlilik arayışı içerisindedir. Davranışlarımız şemalarımızın bir parçası olmaktan ziyade şemalarımızı destekler niteliktedir. Bundan dolayı şemalar değişim karşısında oldukça katıdır. Şemalar, bireyin realitesi ile uyumluluk gösterme eğilimindedirler. Şemalar, bilişsel olarak bireyin şema örüntüleriyle uyumlu bilgiyi tercih etmesiyle birlikte şemayı destekleyici konum almasına neden olur. Bu da şemaların daha da kalıplaşmış duruma gelerek dirençli hale gelmesine sebep olur.
Şema Terapi modelinde 5 temel şema alanı ve bu alana dahil 18 uyumsuz şema bulunmaktadır.
1)Ayrılma ve Reddedilme alanı güvenli olma ihtiyacı hissetme, tutarlılık, bakım, kabul görme, anlayış, duygu aktarımı gibi ihtiyaçlar karşılanmadığı durumlarda oluşan şemaları kapsar. Bu şema alanındaki şemalar çocuğun reddedildiği, sevgiden mahrum bırakıldığı sağlıklı bir aile ortamı olmadığında, ilişkilerde kopukluk olduğunda, ailede uzun süreli ayrılıklar olduğunda ortaya çıkmaktadır.
Bu alandaki şemalar: 1)Terk Edilme/ İstikrarsızlık 2)Güvensizlik/ Suistimal Edilme 3)Duygusal Yoksunluk 4)Kusurluluk/Utanç 5)Sosyal İzolasyon/Yabancılaşma
2)Zedelenmiş Özerklik ve Kendini Ortaya Koyma alanı çocuğun bağımsız bir birey olduğunu hissedememesinden kaynaklanan şemaları içerir.
Bu alandaki şemalar: 1)Bağımlılık/Yetersizlik 2)Hastalıklar/Tehditler Karşısında Dayanıksızlık 3)İç İçe Geçme/Gelişmemiş Benlik 4)Başarısızlık
3)Zedelenmiş Sınırlar şema alanı ise çocuğun erken dönemde ailesi tarafından kişisel sınırların çizilmemesi, çocuğun yaşına uygun sorumluluklar verilmemesi, üstünlük hissi uyandıracak tavırların takınılmaması uygun şekilde yönlendirmemesi sonucunda kişinin başkalarının haklarını yok saymasına, kişisel hedeflerini oluşturamamasına sebep olan şemaları içerir.
Bu alandaki şemalar: 1)Haklılık/ Büyüklenmecilik 2)Yetersiz Özdenetim/Özdisiplin
4)Diğeri Yönelimlilik şema alanında ise çocuğun sevgi ve saygı görebilmek için belli koşulları sağlamak veya fedakarlıklar yapmak zorunda bırakıldığı, onaylanmak için benliğinden ödün vermesi gerektiği bir ortamda yetişmesinin temel oluşturduğu şemaları kapsar.
Bu alandaki şemalar: 1)Boyun Eğicilik 2)Kendini Feda 3)Onay Arayıcılık
5)Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık şema alanında erken çocukluk döneminde çocuğa ihtiyacı olan kendiliğindenlik ve oyun oynama fırsatının verilmemiş olması, yetişkinlik döneminde kişinin duygularını, dürtülerini, seçimlerini sürekli olarak bastırma eğiliminde olmasına neden olan şemaları içermektedir. Bu şema alanında yer alan şemalar genellikle sürekli bir şeyler talep eden, cezalandırıcı bir yaklaşımı olan ebeveynlerin çocuklarında görülmektedir.
Bu alandaki şemalar: 1)Karamsarlık 2)Duyguları Bastırma 3)Yüksek Standartlar/Aşırı Eleştiricilik 4)Cezalandırılma